BLOG
trema
In het Nederlands hebben we een naam voor twee puntjes boven een letter: trema. En dat ziet er zo uit: ü, ö, ë, ä, ï.
Het trema komt alleen voor op klinkers en heeft maar 1 functie: aangeven dat er een nieuwe lettergreep begint bij de letter waar het trema op staat.
Dankzij het trema rijmt reünie niet op Pleunie. Op de u van reünie staat een trema, dus daar begint een nieuwe lettergreep. Met streepjes tussen de lettergrepen ziet het er dan zo uit: re-u-nie. En omdat die u er in zijn eentje staat en er maar één medeklinker op volgt, spreek je deze u als lange uu uit.
Het trema bepaalt niet of de letter kort, lang of met klemtoon uitgesproken moet worden. Vergelijk skiën met principiële. We zeggen niet skie-jéén en ook niet prinsipiejèlle. Denk even streepjes tussen de lettergrepen en spreek dan elke lettergreep uit zoals logisch is: ski-en, prin-ci-pi-e-le.
Omdat principiële niet eindigt met een dubbele L spreek je het uit als prin-sie-pie-jéé-luh.
Hygiëne bestaat uit de lettergrepen: hy-gi-e-ne. Klinkend genoteerd: hie-gie-éé-nùh.
Met een lange éé-klank want er staat niet hygiène, en ook niet hygiënne. Bij de overgang van de ie naar de éé-klank wordt er een j hoorbaar. Die staat niet geschreven, maar is onvermijdelijk als je het woord vlot uitspreekt: hie-gie-jéé-nùh.
'Maar het is toch een Frans woord?'
Nee.
De Fransen schrijven het niet met trema maar met accent grave.
Nederlands: hygiëne
Frans: hygiène.
Als je dan toch nog steeds vindt dat de Nederlandse ë als een Franse è uitgesproken moet worden, zou je het hele woord op z'n Frans moeten doen. Dat wordt dan: iezjèn. De h en laatste e worden in het Frans niet uitgesproken, en de g als zj in dit geval.
Maar bedenk intussen ook even hoe je 'hygiënisch' en 'mondhygiëniste' schrijft. Vermoedelijk spreek je de ë daar altijd als éé uit. Dan is het wel zo consequent om dat bij de ë van 'hygiëne' ook te doen toch?
De online-versie van De Dikke Van Dale geeft aan dat er drie uitspraakvarianten zijn: hie-gie-jèh-nùh, hie-gie-jéé-nùh en hieg-jéé-nùh. Maar de twee luisterfragmenten (NL en BE) laten alleen hie-gie-jéé-nùh horen.
Volgens de taaladviezen op de website van Onze Taal is hie-gie-jéé-nùh de meest voorkomende uitspraakvariant. Maar de éé- en è-klank worden beide als juist gezien.
Bij een woord als première spreken we de tweede e wel kort uit, net zoals de Fransen doen. Maar op die e staat dan ook geen trema maar een accent grave. En een è spreken we uit als de e van pet.
Umlaut
Dan nog even over de Duitse taal. Daarin komen twee puntjes op klinkers ook veel voor. Maar die hebben een heel andere functie dan in het Nederlands. Ze hebben ook niet dezelfde naam. In het Nederlands heten de puntjes trema, in het Duits heten ze: Umlaut.
De Umlaut ziet er weliswaar hetzelfde uit (twee puntjes naast elkaar boven een klinker) maar is wezenlijk wat anders dan het trema dat wij in het Nederlands gebruiken.
Twee puntjes worden in het Duits niet gebruikt om aan te geven dat er een nieuwe lettergreep begint, maar juist om aan te geven hoe een letter uitgesproken wordt. In het Duits wél dus. Een woord krijgt daarmee zelfs een heel andere betekenis. Vergelijk schon en schön, uit te spreken als sjoon en sjeun, voor al en mooi.
Bij Duitse namen en woorden die in het Nederlands gebruikt worden (überhaupt, München, Kröller Müller), moet je de twee puntjes uiteraard als Umlaut behandelen en niet als trema.
Het woord hygiëne in het Duits is overigens: Hygiene. Met een hoofdletter, omdat het een zelfstandig naamwoord is, maar zonder puntjes of accent grave op de eerste e. En toch spreken Duitsers die e als lange éé uit.
Toch weer een extra argument voor ons om de ë als éé uit te spreken. Het Duits is immers, net als het Nederlands, een Germaanse taal. Dat dient ons meer als voorbeeld dan het Frans, wat een Romaanse taal is.
Waarin het Duits anders is dan het Nederlands, is de uitspraak van de y. Die klinkt in het Duits als úú. Dus: húú-gie-jéé-nùh.
Augustus 2020. Voor het laatst bewerkt op 18 juli 2022