BLOG
vo-alfabet
Als voice-over/geluidstechnicus is over bijna elke letter van het alfabet wel iets vakinhoudelijks te zeggen.
A
Om een A-klank goed uit te spreken, moet je je mond openen zoals bij de dokter (zeg eens A) en de tandarts. Wijd open dus. De trend is om dat niet te doen, en eigenlijk alleen maar de onderkaak te laten zakken. De aa klinkt dan meer als àh, richting òh. Een kenmerk van Poldernederlands. Als de opdracht is om naturel, niet formeel en niet voice-over-achtig te klinken, dan is een gezakte-kaak-a goed. Als het de opdracht is om duidelijk te articuleren, moet de mond verder open.
B
Een stemhebbende, zachte versie van de P. Terwijl je je lippen zacht laat 'ploffen' geef je met je stembanden wat geluid mee.
De B is ergens verwant aan de W, wat blijkt uit Bill als afkorting van William.
De B is één van de drie letters waarbij je je lippen op elkaar hebt tijdens het uitspreken ervan. Dat is belangrijk om te weten bij nasynchroniseren, met name als de na te synchroniseren tekst anders is dan de oorspronkelijke tekst. Als de Engelse persoon in beeld 'but' zegt, kun je daar als Nederlandse stem makkelijk 'maar' onder dubben. Bij beide beginletters zitten je lippen op elkaar, bij de u en de aa is de mond ongeveer een ver geopend, en bij de t en de r is de mond op dezelfde manier half open.
Als de Engelse stem 'village' zegt, dan is het lastiger om het dubben met 'dorp' mooi lip-synchroon te krijgen. De kwaliteit van een goede nasynchronisatie begint dus bij de kwaliteit van de vertaling.
C
Uit te spreken als k vóór een a, o en u: calorie, cola, cultuur.
Uit te spreken als s vóór een e en i: cent, cirkel.
Een c met een komma eronder - een c cedille - spreek je uit als s: ça va, garçon, reçu.
Een dubbele c (twee c's naast elkaar) spreek je uit als kk wanneer de dubbele c wordt gevolgd door een a, o en u: accableren, accolade, accu.
Als er een e of i na de dubbele c komt, spreek je cc uit als ks: accent, accelereren en accident.
De enige uitzondering die Nederlanders maken is bij accessoire. Daar wordt de cc om verder onverklaarbare reden als ss uitgesproken.
D
De zachte, stemhebbende versie van de T.
D/T-fouten in een geschreven tekst kunnen voor een voice-over erg frusterend zijn.
"Het word een ramp als er niks gebeurd.”
Een voice-over die lekker in zijn verhaal zit, zal bij deze zin waarschijnlijk moeten stoppen om goed te kijken wat hier nou bedoeld wordt.
E
In een Nederlandse woordcombinatie spreek je de E meestal uit als Nederlandse E: E-nummers, eHerkenning. Bij Engelse combinaties als Engelse E (ie): e-learning.
F
De harde versie van de V. Tussen je bovenlip en ondertanden door blazen zonder je stembanden te gebruiken.
G
Samen met de S de vervelendste letter voor een geluidstechnicus om af te mixen. De Nederlandse G-klank wijkt af van wat in de ons omringende landen gebruikelijk is. Duitsers, Fransen en Engelsen spreken een G allemaal uit als een zachte, stemhebbende K; maar bij Nederlanders lijkt het meer op een soort keelschrapen. In het zuiden van Nederland wordt dat wat zachter gedaan dan in de rest van Nederland. Maar in Brabant spreken ze wel de R uit als een harde G ('hard' als 'hagd').
Voor een geluidstechnicus is de ellende van de Nederlandse G-klank dat deze nogal veel lijkt op een heftige ademhaling. Bij digitale software die wordt gebruikt om ademhalingen in een opname zachter te maken of zelfs helemaal te verwijderen, wordt ook vaak de (Nederlandse) G-klank aangetast. Daardoor is de zogeheten 'de-breath'-software niet zo geschikt om bij Nederlandse stemopnames te gebruiken.
H
Een recente ontwikkeling is dat de H bij aan het begin van sommige woorden steeds meer als een G gaat klinken. Niet als een harde G, maar een beetje een G zoals de J klinkt in Don Juan.
De H van het Chinese merk Huawei wordt oorspronkelijk overigens ook als (zachte) G uitgesproken. In Nederland is er hoe-waa-wij van gemaakt, maar in China zeggen ze gwa-wee (waarbij de beide w’s als Engelse w’s gedaan moeten worden, dus als een soort oe-klank).
I
Een letter waar ik even niets anders over weet te zeggen dan dat het 1 van de vijf klinkers is.
J
In de middeleeuwen was de J de hoofdletter-versie van de i. In het Latijn en in het Italiaanse alfabet komt de J niet voor. In het Spaans wel, en wordt dan uitgesproken als een zachte g. Denk aan ‘Don Juan’ en ‘jalapeño.
K
"De elfde letter van het alfabet dat is een heel bijzondere..."
Robert Long.
L
De snelle bruine vos springt over de luie hond.
M
Samen met de B en de P een letter waarbij je je lippen gesloten hebt tijdens het uitspreken ervan. Een M is feitelijk zo simpel als je stembanden laten trillen met gesloten mond. Dat gebruik je om duidelijk te maken dat iets lekker is: mmmm! Maar ook om bedenkingen kenbaar te maken: hmmm?!?
Het is een interessante oefening om met iemand een 'gesprek' te voeren met gesloten mond en de betekenis van mmm totaal te laten bepalen door toonhoogte en toonbuiging(en).
N
Spreek je hem wel of niet uit als de N de laatste letter van een woord is? Dat is elke keer de kwestie voor een voice-over.
"De meesten lopen te allen tijde in groten getale door de meedogenloze regen in lange straten te lanterfanten."
Doe die zin maar een paar keer hardop en ontdek waar het logisch, aangenaam en vanzelfsprekend voelt om de laatste N van de woorden duidelijk hoorbaar uit te spreken.
Wat mij betreft is het de kunst om de N zo uit te spreken dat hij niet afwezig en niet aanwezig is maar dat je zijn bestaan suggereert. Dus niet lopùh en ook niet lopùnnn, maar lope(n). Met die n tussen haakjes bedoel ik dat ik daar mijn mond sluit en er een n lijkt te klinken terwijl ik hem toch niet daadwerkelijk uitspreek.
O
De vele accenten en dialecten in Nederland kun je vaak goed herkennen aan de manier waarop de o en oo wordt uitgesproken. Bijna onmogelijk om te beschrijven, maar vergelijk maar eens de Twentse o van Almelo met de o van iemand uit Venlo. En ‘oh oh Den Haag’ klinkt weer heel anders. Let dus vooral op je o en oo als je accentloos Standaarnederlands wilt spreken.
P
De vijand van elke microfoon. Een microfoon die een uitgesproken P te verduren krijgt, slaat dicht en laat een harde doffe knal horen. Speciaal om de krachtsexplosie van de P-klank te minimaliseren is er een stuk hardware ontwikkeld: het pop-filter. In het Nederlands ook wel plopkap genoemd. De simpelste - en goedkoopste - uitvoering is een in een cirkel gevouwen ijzerdraad waaromheen een deel van een panty is gewikkeld. Sjiekere versies zijn niet van zachte stof maar van metaal en tasten het geluid zo min mogelijk aan maar zorgen er wel voor dat de plof-klanken niet het membraan van de microfoon bereiken.
Verder is de P één van de drie letters waarbij je je lippen even volledig gesloten hebt tijdens het uitspreken ervan. Bij het uitspreken van de P gebruik je je stembanden niet.
Q
Voor voice-overs geen lastige letter, al is het niet altijd even duidelijk of hij als kúú of als kjoe uitgesproken moet worden.
R
Deze letter kan op drie manieren worden uitgesproken en die zijn allemaal gangbaar. Binnen 1 woord kan de R zelfs op verschillende manieren worden uitgesproken. Ik maak onderscheid tussen de:
1) Italiaanse R: wordt gemaakt door het puntje van de tong tegen de tanden te laten trillen. Dit geeft een harde, rinkelende R. Zoals een deurbel. En zoals de Italianen hem uitspreken.
2) Franse R: die wordt gemaakt met de huig (in de keel) en klinkt meer als een G. Ik zou dit ook de Duitse R kunnen noemen, want die klinkt bijna hetzelfde hoewel de R in het Duits misschien iets meer ‘rinkelt’ en minder als G klinkt. Maar de Duitse R wordt ook achterin de keel gemaakt en niet met de punt van de tong.
3) Engelse R: deze wordt ook achter in de keel gemaakt maar zonder de huig te laten trillen. Deze R klinkt het meest als een J en wordt ook wel de ‘Gooise R van kindejen vooj kindejen’ genoemd.
In het Nederlands komen alle R-varianten door elkaar voor. Mijn persoonlijke beleving is dat de rollende tong-R (de Italiaanse R) in het Nederlands wat ouderwetsig klinkt, maar daar is niet iedereen het mee eens. Toch kunnen we volgens mij wel stellen dat de Engelse R in het Nederlands vooral door jongere mensen wordt gebruikt.
De Franse/Duitse R klinkt in het Nederlands het meest ‘veilig’ en het minst opvallend. Maar bij sommige woorden klinkt dat wat overdreven. Bij een woord als werknemer bijvoorbeeld. Dat wordt in praktijk steevast wejknemej.
S
Samen met de G de vervelendste letter voor een geluidstechnicus om af te mixen. Er zijn speciale apparaten en plugins voor het nabewerken van de S-klank: een zogeheten de-esser. Daarmee kunnen de s-klanken in een opname zachter in volume en minder scherp in klank worden gemaakt. De S zit niet bij elke stem in hetzelfde frequentiegebied. Bij Nederlandse stemmen zit het meestal ergens tussen de 3000 en 6000 Hertz. Bij Engelse stemmen meestal rond de 8000 Hertz. De hoogte van de S is dus niet zozeer stem-afhankelijk maar taal-afhankelijk. Da's interessant hè?
De beste manier om te de-essen voor mij is om elke S afzonderlijk te 'beeldhouwen' in de audio-software, maar dit is alleen bij kortere opnames realiseerbaar. Bij langere opnames is het een kwestie van de beste de-esser (plugin) kiezen en weten hoe je die moet instellen.
T
Topvoice. GasT, je weeT Toch.
U
De beleefde vorm van jij. Ooit werd 'u' alleen gebruikt als meewerkend en lijdend voorwerp, en was het onderwerp 'gij'. In het noorden en midden van Nederland is ‘gij’ vervangen door ‘u’. In het zuiden van Nederland en in België wordt ‘gij’ nog wel gebruikt.
In voice-over-teksten komt het nogal eens voor dat 'u' en 'jij' door elkaar worden gebruikt. Aan de voice-over om te beoordelen of hij dat zo houdt en keurig voorleest wat er geschreven staat, of dat hij toch even navraagt of dit wel echt de bedoeling is zo. In praktijk blijkt het tegenwoordig niet veel uit te maken of je tijdens een zin wisselt van 'jij' naar 'u' en weer terug. De meeste luisteraars raken daar niet door afgeleid. Ook doordat 'jij' vaak wordt uitgesproken als 'je' en dan niet alleen tweede persoon enkelvoud is, maar in meer algemene zin 'men' betekent.
Intussen is de U natuurlijk één van de vijf klinkers. Wordt uitgesproken als úú (sturen), als ù (put) of als oe (Kurhaus).
V
De zachte versie van de F. Het verschil is dat de V stemhebbend is, dus het is niet alleen je boventanden op je onderlip zetten en dan blazen (zoals bij de F), maar er ook nog je stembanden bij laten trillen.
In praktijk wordt de V soms uitgesproken als F (ook door niet-Amsterdammers). Bij sommige woorden is dat terecht: veertig en vijftig moeten niet met stemhebbende V worden uitgesproken, maar als feertig en fijftig. Verder doortellend (41, 42, 43 etc.), wordt wél de stemhebbende V gebruikt.
W
Volgens de Engelsen is dit een dubbele U (double-u)en volgens de Fransen een dubbele V (double v). De Italianen hebben de W niet eens in hun alfabet staan.
In het Nederlands gebruiken we de W als een soort zachte V (wie weet waar Willem Wever woont), maar ook als een verlenging of afsluiting van de u of andere klinkers (eeuw, leeuw, kiew).
In het eerste geval spreken we de W uit door de boventanden op de onderlip te leggen en uitgaande klank te produceren met onze stembanden. Hetzelfde als een V maar dan zonder erbij te blazen.
De W aan het eind van een woord maken we anders: door de lippen in dezelfde stand te zetten als bij de oe-klank. In veel andere talen wordt de W zo ook aan het begin van woorden uitgesproken: in het Engels (Where we were) maar ook in het Surinaams en (wat je misschien niet zou verwachten) óók in het Vlaams.
De Duitsers spreken de begin-W net zo uit als wij. Met boventanden tegen onderlip.
X
Kusje.
Y
De Griekse IJ, of i-Grec, of ypsilon. Kan uitgesproken worden als IJ, IE en U, maar ook als J (yoghurt). In Winny is de y een ie. Als verticale tegenhanger van de horizontale X-as is het een ij. In 'hygiëne' vinden wij dat de y een ie is, maar de Duitsers spreken de y bij dit woord als uu uit.
Z
De zachte en stemhebbende versie van de S. Zachtjes sissen tussen je tanden door terwijl je je stembanden laat trillen. Maar niet bij uitspreken van zestig en zeventig. Die klinken in praktijk als sestig en seventig. En dat blijft ook bij doortellen zo (61, 62, 63 etc.). Een-en-sestig, twee-en-sestig...
De reden voor deze hard klinkende z is etymologisch te verklaren. Op de site van Onze Taal kun je daar meer over lezen.
26 september 2020. Bewerkt op 2 oktober 2020